Gildenieuwsbrief oktober 2021

Contactavond molenaars Drenthe

Op 15 oktober is er een contactavond geweest bij brasserie Diggels in Westerbork. Het bestuur had een PowerPoint-presentatie voorbereid. Voor de pauze werd veel informatie verstrekt aan de leden. Na de pauze was het wat informeler en werden er gedachten uitgewisseld over het jubileumjaar 2022. 

Voor het landelijk examen 2021 zijn 10 kandidaten in onze provincie geslaagd voor windmolenaar. Instructeur Jannes Tigelaar heeft inmiddels meer dan 50 molenaars opgeleid in Drenthe. Mike Dragstra is dit jaar aangesteld als instructeur van de nieuwe generatie. Mike geeft aan dat hij kandidaat-molenaars graag wil opleiden voor dit mooie ambacht. 

Marijn Sijbom gaat ons verlaten als bestuurslid-penningmeester. Door zijn drukke werkzaamheden en een studie, kan hij dit niet meer combineren. Inmiddels hebben we er een nieuwe bestuurder bij gekregen, Fred Bloemendaal. Fred is gestart met het maken van nieuwsbrieven en neemt ook de taak van penningmeester over. Het bestuur zoekt nog zeker een of meer nieuwe bestuurders erbij. We zouden het leuk vinden als er een vrouw bij komt. Interesse? Neem contact op met een van ons over wat het inhoudt om bestuurslid te worden van de afdeling Drenthe.

Marian Fien, die zelf deze avond er niet kon zijn, doet een noodoproep aan alle molenaars in Drenthe. De molen de Zaandplatte in Ruinen kampt met een tekort aan vrijwillig molenaars. Heeft iemand goede tips om dit tekort op te lossen? Neem eens contact op met Marian als je denkt wat voor haar te kunnen betekenen.

GVM wordt GvM

De naam van het Gilde gaat veranderen. Aan het eind van het jubileumjaar is dit een feit. Voor die tijd blijft de oude naam nog van kracht. De nieuwe naam is korter en het wordt Gilde van Molenaars. Toen het Gilde werd opgericht had je de situatie dat er beroepsmolenaars waren, die vonden toen dat er ‘vrijwillig’ voor molenaar moest staan om de nieuwe lichting molenaars van een duidelijke naam te voorzien. Inmiddels zijn we 50 jaar verder en mag dit ‘vrijwillig’ er weer af. Feit is, alle molenaars worden nu opgeleid door het GVM, of ze nu beroepsmolenaar worden of niet, daar hoeft nu geen onderscheid meer in te zijn. 
Het landelijk Gilde is nu ook van mening dat we de molenaarsopleiding moeten uitbreiden. Voor kandidaten die een wat eenvoudigere opleiding willen doorlopen, moet er ook een mogelijkheid zijn. De uitgebreide opleiding blijft bestaan zoals die is. Ook de ambachtelijke vakopleidingen gericht op de functies van korenmolenaar, houtzager en olieslager, blijven bestaan en worden verder ontwikkeld. Nieuw is een opleiding, gericht op het bedienen van één soort molen, bijvoorbeeld korenmolens of poldermolens. Deze opleiding is dan een vereenvoudiging van de huidige opleiding. Ook nieuw is dat er gekeken wordt naar het opleiden voor een praktijkdiploma. Molenaars die niet een van de voorgenoemde opleidingen hebben gedaan, maar wel al een poos meedraaien op een molen, zouden dan examen kunnen doen en dan een praktijkdiploma kunnen ontvangen.

Fred Bisschop, molenbiotoopwachter voor Drenthe, geeft de ontwikkelingen aan die er de komende tijd op ons afkomen: Gemeenten, provincies en waterschappen zijn al langer bezig om de wetgeving rond ruimtelijke plannen, bestemmingsplannen, eenvoudiger en inzichtelijker te maken. Het ‘omgevingsplan’ gaat de bestemmingsplannen en gemeentelijke verordeningen vervangen. Zo vraag je tegenwoordig voor het bouwen geen bouwvergunning meer aan, maar een omgevingsvergunning. In 2022 gaat deze Omgevingswet in werking. Er is een overgangstermijn tot 2029. 

Onder de Omgevingswet valt ook het cultureel erfgoed. Regels voor bescherming van de molenbiotoop zullen worden ingepast in de nieuwe omgevingsplannen. Deze plannen worden ter inzage gelegd en kun je als belanghebbend molenaar in de gaten houden. Worden de molens en hun omgeving wel voldoende belicht? Wees hier tijdig bij, want eenmaal vastgelegd is verandering vaak niet meer mogelijk. Fred Bisschop heeft voor alle molenaars een stencil meegenomen: ‘Omgevingswet en cultureel erfgoed: een eerste kennismaking’.

Na de pauze informeel contact en ideeën opdoen voor het komende jubileumjaar

1.Utrecht: gaat zich focussen op de vrouwelijke molenaars.
2.Groningen: wil de gerstpelmolens in het daglicht zetten. Geeft een receptenboekje uit.
3.Limburg: heeft een molenlied bedacht. Wil zoveel mogelijk watermolens laten draaien.
4.Noord-Holland: wil aansluiten bij bestaande evenementen.
5.Zeeland:  ………
6.Zuid-Holland: aansluiten bij Open Monumentendag, tv en radio inschakelen, jonge molenaars, vrouwelijke molenaars.
7.Noord-Brabant: ……..
8.Drenthe: in drie regio’s opdelen, fietsknooppuntenroute langs de molens, pannenkoekenboekje uitgeven.
9.Gelderland: tv betrekken, Gelderse meedraaidag organiseren.

Plan van molen De Zaandplatte:
– Kramen (liefst met streekproducten) plaatsen op naastgelegen grasveld.
– Opstelling van oude door tractor aangedreven dorsmachine. Meer info op te vragen bij Marian Fien. 

Als bestuur van de afd. Drenthe zijn we ondersteunend waar nodig is, maar de molenaars moeten zelf zorgen voor een invulling bij hun molens. Bij goede plannen die kosten met zich meebrengen, is er landelijk wel een budget voor. Geef tijdig je plan aan ons door, zodat we kunnen kijken of we hier geld voor kunnen krijgen bij het landelijk bestuur.

GVM Drenthe wil er graag bestuursleden bij. Neem contact op met een van de bestuursleden, zij kunnen u alles vertellen over meedoen als bestuurslid. Een van onze hoofdtaken is te zorgen voor het opleiden van nieuwe molenaars m/v.

Valbeveiligingsset molenaars

In 2016 heeft het Gilde van Vrijwillige Molenaars een aantal valbeveiligingssets ingekocht voor het geven van instructies voor molenaars in opleiding. Deze set is speciaal samengesteld voor werkzaamheden op een molen. Er staat ook informatie op de website van het GVM op de pagina Valbeveiliging.

Ook in Drenthe zijn er een aantal van deze sets aanwezig bij de instructeurs. Ze zijn speciaal toegespitst op het werk van de molenaar. Als je als molenaars(groep) of eigenaar van een of meerdere molens zelf zo’n valbeveiligingsset wil kopen, neem dan contact op met Nicky van Oorschot, training en adviseur. De prijs voor een complete set is op dit moment ongeveer 650,– euro inclusief btw.  

Oproep aan gildeleden

Heeft u, of heb je een bericht of foto en wil je dit delen in de volgende nieuwsbrief, mail dit dan naar Fred Bloemendaal.

Rondje langs de instructeurs

Deze keer ben ik op De molen van Rolde. Het is het kleinste korenmolentje in de provincie Drenthe. Het gevlucht van deze molen is uitgerust met het wieksysteem van Bussel (stroomlijnneus) op beide roeden. Er zijn geen rem- of regelkleppen aanwezig. Met dit systeem kan dit molentje wel eens behoorlijk snel aan de haal gaan. Henk Wilms is hier een van de drie molenaars, maar ook de instructeur op deze molen. Hij heeft voor dit gesprek heerlijke koffie gezet.
  
Maar eerst hebben we de molen doorgelopen. Henk vertelt enthousiast over zijn molen en laat mij diverse details zien. De kap is te bereiken met een bijna verticaal staande trap. Boven in de kap, die net groot genoeg is om alle nodige onderdelen te kunnen plaatsen, kun je met maximaal drie man staan. Wat mij opviel is een korte bovenas, die zo te zien behoorlijk schuin ligt. Maar Henk stelde mij gerust door aan te geven dat dit waarschijnlijk gezichtsbedrog is. De schuinte waarin een molenas ligt, is nagenoeg bij elke molen hetzelfde. De bonkelaar is geheel vernieuwd. Het bovenwiel heeft zo nu en dan loszittende kammen. Deze worden dan vastgezet met stukken oud zeildoek. Hiervoor moet de metalen pen aan de achterzijde wel eerst verwijderd worden. Vanuit onze molen in Emmer-Compascuum weet ik dat deze metalen pennen enorm vastzitten. Henk heeft een goede tip hiervoor: Dit kan het beste door de metalen pen eerst te laten schrikken. Met een waterpomptang de pen heen en weer bewegen. Vervolgens is hij meestal met een slagijzer en hamer vrij eenvoudig los te slaan.
De molen is een keer geheel ingepakt geweest omdat de achtkantstijlen door boktor werden aangeknaagd. Deze sporen kun je nog duidelijk zien. Door de ingepakte molen met gas te vullen heeft de boktor het niet overleefd. Op de steenzolder liggen twee maalkoppels, waarvan er een nog gebruikt wordt voor het breken en uitmalen van graan.

Eigenlijk zouden we, als er voldoende wind was, ook gaan malen. Maar helaas, wind kun je niet bestellen.

Henk vertelt mij hoe hij met de molens in aanraking is gekomen:
“Tijdens mijn middelbare schoolopleiding was er een project over molens. Ik werd door een andere deelnemer erop gewezen dat men in Gasselternijveen een opleiding voor molenaars wilde gaan houden. Mogelijk dat dit iets voor mij was. Ik woonde toen in Gieten en Gasselternijveen was dichtbij. De molen in Gasselternijveen was toen net verplaatst naar zijn huidige plek aan de Hunze. Jans Graver, de oude molenaar, zou de opleiding verzorgen. Hij kon heel boeiend dikke en mooie verhalen vertellen. Qua onderricht schoot het echter niet op. Het jaar daarop, 1974, ben ik samen met Ab de Beer uit Gasselternijveen de Gilde-opleiding tot vrijwillig molenaar gaan volgen op de molen Jan Pol in Dalen. Rolf Wassens was de moleninstructeur. Daar kwam ik ook Jannes Tigelaar tegen. Ons lesmateriaal was het molenlesboek van J.G. Wiessner uit eind jaren zestig. Uitgegeven door de Stichting Vrienden van de Gelderse Molen. Dus van voor het Gilde, dat in ‘72 gestart was. De Gilde-opleiding maakte hier toen dankbaar gebruik van. Later zijn de lesboeken steeds uitgebreider geworden tot wat nu de Basisopleiding voor Vrijwillig  Molenaar is. Een prima handboek met heel veel informatie over molens.

Na mijn examen in 1976 heb ik de eerste tijd als vrijwillig molenaar op de korenmolen in Emmer-Compascuum, molen Grenszicht, gedraaid. JannesTigelaar was naar De Heidebloem in Erica gegaan en Ab de Beer naar korenmolen De Juffer in Gasselternijveen.

In 1988 ben ik begonnen op molen Hazewind in Gieten tot 2008. In 2010 is Nico van den Broek mij opgevolgd in Gieten. Vanaf 2015 draaide ik ook weer regelmatig mee. Nico is in 2017 verhuisd naar Brabant waar hij oorspronkelijk vandaan kwam. Nico was ook instructeur. Op dat moment was ik net met pensioen en heb zijn instructeurschap toen overgenomen.

Tussendoor heb ik in 1990 de cursus korenmolenaar gevolgd in Wageningen, dezelfde als Meint Noordhoek. Ik heb toen bij verschillende molens stages gelopen om te kijken hoe graan gemalen werd.

Een molen is voor mij in de eerste plaats een werktuig en op de tweede plaats een mooi plaatje. Op de molen hier in Rolde maal ik ook regelmatig, als er voldoende wind is. Ik koop mijn graan bij Mulder Pot en maal alleen voor eigen consumptieverkoop. Het gemalen graan wordt gebruikt als onderdeel van het pannenkoekenmeel en als tarwevolkorenmeel. Het malen van graan leer je alleen maar door het te doen.

Vanaf 2017 ben ik begonnen als instructeur. Er zijn drie geslaagde molenaars door mij opgeleid, twee doen volgend jaar examen. Ik wil twee cursisten per dagdeel opleiden en doe dit op de vrijdag en zaterdag. Daarnaast heb ik het malen van graan en de verkoop van de producten.

Klein onderhoud op deze molen doen we zelf, verder doet de gemeente dat. Het is belangrijk dat je als molenaar bij dit onderhoud betrokken blijft. Doe je dit niet, dan kun je voor verrassingen komen te staan waar je soms niet blij van wordt. Een timmerman die goed bedoeld een nieuw molendeur maakt en daar heel modern hang- en sluitwerk op plaatst. Dat past eigenlijk niet. Als molenaar ben je wel een belangrijk aanspreekpunt voor de molenmaker, de ambtenaar van de gemeente of de deskundige van Monumentenzorg. Er wordt soms beslist over de hoofden van de molenaars. Laat dit niet gebeuren, blijf voor je molen staan, omdat jij degene bent die ermee moet werken en bovendien deskundig bent opgeleid.

Een ander aandachtspunt voor molenaars is: goed op de hoogte zijn van de biotoopregels rondom de molen. Toen ik 45 jaar geleden begon en mij naar de diverse molens verplaatste kon ik al van veraf de molens zien staan. Dat is tegenwoordig wel heel anders. Nu moet je er eerst met je neus bovenop staan, wil je de molen zien. Dat houdt in dat de bomen en gebouwen het gaan winnen van onze molens. Ambtenaren zijn nu vaak niet een voorbeeld van beschermers van molenbiotopen. Daar moet je dus als molenaar zelf bovenop zitten.”

Jannes zegt altijd: Hou de ‘bokkeblaadjes’ goed in de gaten voor toekomstige bouwplannen en als dit nodig is, maak gebruik van onze aangestelde biotoopwachter in Drenthe.
“Tijdens een stage voor de cursus korenmolenaar bij Hans Dobben in Wageningen zei ik tegen de molenaar dat het een gunstige dag was om te malen. Het was een mooie dag met een strakke wind uit het noordoosten. Hierop reageerde hij met: “Zie je die silo in de verte staan (zo’n 300 meter van de molen)? Nou, die zit ons behoorlijk dwars vandaag met deze windrichting. De wind splitst zich in de richting van onze molen en daar kan ik net niets mee. Dat wordt elektrisch malen.” Zo belangrijk is een vrije windvang voor de molen.

We moeten niet de situatie krijgen dat we straks ‘schepen op het droge’ hebben. Molenaars opgeleid tot stuurlui, maar met molens op het droge.

In de vijftig jaar Gilde is de opleiding wel veranderd. Het praktijkgedeelte is nagenoeg gelijk gebleven, maar het theoretische deel is steeds meer uitgebreid”.

Wat zou je ervan vinden als er een dorpsmolenaar zal worden opgeleid?
“Daar heb ik niets op tegen, maar het kan een tweedeling veroorzaken onder de molenaars. Ik vind vooral ook de ambassadeursfunctie belangrijk. Je moet als molenaar ook wat breder kunnen vertellen dan enkel over de molen waar je op draait. Dus dat je in grote lijnen aan kunt geven dat er ook andere molens en molenfuncties zijn, vind ik wel belangrijk. Wat ik belangrijk vind bij de molenstudie is een combinatie van lezen en digitaal kunnen zien wat je leest. Kees Vanger heeft zeer uitgebreide molenkennis omgezet in digitaal beeldmateriaal. Ook de theorielessen van Kees waren altijd waardevol om aan mee te doen. Door de corona heeft dit nu een hele tijd stil gelegen, maar ik hoop dat dit weer opgepakt gaat worden.”

Henk, bedankt voor je uitgebreide en enthousiaste verhalen. Succes met het opleiden van nieuwe molenaars!

Fred Bloemendaal

Website van De molen van Rolde